Về trường hợp người phụ nữ chữa khỏi HIV đầu tiên
Dự án IMPAACT P1107 đã trình bày chi tiết tại Hội nghị lần thứ 29 về Retrovirus và Nhiễm trùng cơ hội (CROI 2022). Người phụ nữ này đến từ New York (Mỹ) đã ngừng điều trị bằng thuốc kháng vi-rút (ART) sau ghép gan 37 tháng và không phát hiện HIV trong 14 tháng. Liệu pháp tế bào gốc kép cũng dẫn đến sự thuyên giảm bệnh bạch cầu mà bệnh nhân phát triển vào năm 2017.
IMPAACT P1107 là một nghiên cứu kiểm chứng người nhiễm HIV được cấy ghép tế bào gốc máu dây rốn có đột biến gene CCR5 để điều trị ung thư, bệnh tạo máu hoặc những bệnh tiềm ẩn khác. Đột biến gene này dẫn đến tế bào T không có đồng thụ thể CCR5. Vì HIV cần sử dụng các đồng thụ thể này để lây nhiễm tế bào T, lý do căn bản của nghiên cứu là liệu pháp hóa trị dành cho những người mắc bệnh ung thư hoặc bệnh khác, sau đó là cấy ghép sử dụng tế bào gốc mang đột biến CCR5, có thể thay đổi hệ thống miễn dịch, giúp nó kháng HIV về mặt di truyền.
Đôi nét về kỹ thuật cấy ghép cho người phụ nữ có HIV
Trường hợp người phụ nữ nói trên được trị khỏi nhờ ghép tế bào gốc, nhưng điều quan trọng cần nhấn mạnh, nó là một thủ tục y tế xâm lấn, phức tạp và rủi ro và vẫn chưa được coi là một chiến lược khả thi để mở rộng quy mô lên hàng triệu người hiện đang sống chung với HIV trên toàn cầu.
Ngoài ra vì đột biến CCR5 này rất hiếm (khoảng 1% dân số chung), nên cơ hội tìm được người hiến tế bào gốc phù hợp là rất thấp. Đây là một phụ nữ trung niên có tổ tiên thuộc chủng tộc hỗn hợp, đã phát triển bệnh bạch cầu dòng tủy cấp tính có nguy cơ cao khi đang điều trị ARV, 4 năm sau khi được chẩn đoán nhiễm HIV cấp tính.
Bệnh đã thuyên giảm bệnh bạch cầu sau khi hóa trị liệu bệnh bạch cầu thông thường và bệnh HIV. Năm 2017, được ghép tế bào gốc máu cuống rốn có đột biến CCR5, bổ sung tế bào gốc của người hiến tặng từ tủy xương của một người họ hàng trưởng thành. Sau khi được ghép tế bào gốc kép, được ghép 100% tế bào máu cuống rốn vào ngày thứ 100 và không phát hiện được HIV. Sau ghép 37 tháng, bệnh nhân ngừng điều trị ARV.
Theo nhóm nghiên cứu, không có HIV nào được phát hiện ở bệnh nhân trong 14 tháng ngoại trừ một lần phát hiện thoáng qua nồng độ HIV DNA trong các tế bào máu của bệnh nhân sau 14 tuần sau khi ngừng điều trị ARV.
Ghép tế bào gốc kép (dual stem cell hoặc haplo-cord) là một chiến lược cấy ghép mới liên quan đến việc truyền tế bào gốc từ dây rốn của trẻ sơ sinh, được bổ sung bằng tế bào gốc từ tủy xương của người hiến tặng trưởng thành. Quy trình cấy ghép kép này đã được sử dụng ở một số cá nhân mắc bệnh ung thư có nguy cơ cao và yêu cầu mẫu phù hợp với kháng nguyên bạch cầu người (HLA) ít hạn chế hơn so với cấy ghép chỉ tế bào gốc trưởng thành và nó cũng làm cho quy trình cấy ghép nhanh hơn và an toàn hơn. Trong trường hợp này, các tế bào của dây rốn có đột biến CCR5 và các tế bào gốc trưởng thành cũng không yêu cầu sự tương hợp HLA giống hệt nhau, điều này đặc biệt khó có được đối với bệnh nhân có nguồn gốc từ châu Phi hoặc chủng tộc hỗn hợp.
Tầm quan trọng tế bào gốc mô dây rốn và cách lưu giữ máu dây rốn
Mô dây rốn kết nối giữa nhau thai và bào thai có chứa nhiều loại tế bào gốc khác nhau nằm trong nhóm tế bào gốc nhũ nhi. Rất đa dạng như tế bào gốc biểu mô, trung mô (MSC) và tế bào gốc nội mô… Mỗi loại tế bào gốc từ mô dây rốn đều là những tế bào đa năng, có thể biệt hóa thành tế bào trong hệ thần kinh, da, sụn, xương… giúp hỗ điều trị các bệnh lý ở các cơ quan liên quan. Loại tế bào được nghiên cứu và thử nghiệm nhiều nhất hiện nay là tế bào gốc trung mô MSC. Đây là mô dây rốn có nhiều ưu điểm so với tế bào từ mô mỡ và tủy xương do việc thu thập không xâm lấn, số lượng nhiều, tăng sinh dễ dàng, tế bào còn non trẻ chưa bị ảnh hưởng nhiều bởi các tác động của môi trường. Tuy nhiên, MSC từ mô dây rốn cần thu thập ngay sau khi em bé được sinh ra và lưu trữ ở điều kiện thích hợp cho đến khi sử dụng.
Lưu giữ tế bào gốc mô dây rốn là hình thức lưu giữ máu dây rốn theo yêu cầu của sản phụ và gia đình. Máu dây rốn sẽ được lưu giữ cho chính bản thân đứa trẻ hoặc người thân trong gia đình tùy theo chỉ định của cơ sở y tế. Sản phụ và gia đình phải trả chi phí cho việc thu thập, xử lý và lưu giữ đơn vị máu dây rốn này.
Tế bào gốc từ máu dây rốn sau khi xử lý được trộn với dung dịch bảo quản, hạ nhiệt độ theo chương trình đạt dưới -80°C, sau đó được bảo quản đông lạnh trong Nitơ lỏng ở nhiệt độ -150 đến -196°C. Tất cả các trường hợp sản phụ và thai nhi khỏe mạnh có nhu cầu lưu giữ máu dây rốn dịch vụ đều có thể đăng ký để thu thập và lưu giữ máu dây rốn. Đặc biệt, các trường hợp muốn lưu giữ máu dây rốn để chữa bệnh cho đứa con trước (bệnh về máu, ung thư…) sẽ được ưu tiên cao nhất.
Còn tại Việt Nam, nhân tháng hành động quốc gia phòng, chống HIV/AIDS và Ngày Thế giới phòng, chống AIDS (1/12/2022), theo PGS.TS Phan Thị Thu Hương, Cục trưởng Cục Phòng, chống HIV/AIDS (Bộ Y tế), số liệu ước tính và dự báo dịch HIV/AIDS của Việt Nam năm 2022, số người nhiễm HIV/AIDS còn sống là khoảng 242.000 người.
Việc điều trị nghiện các chất dạng thuốc phiện cũng được tiếp tục duy trì và đổi mới. Hiện có hơn 51.000 bệnh nhân đang điều trị thường xuyên; đã có 6 tỉnh với khoảng 2.857 bệnh nhân được cấp phát methadone mang về.
Đặc biệt, việc điều trị dự phòng phơi nhiễm HIV (PrEP) đã được triển khai với tốc độ tăng trưởng khách hàng nhanh hơn so với các nước trong khu vực. Hiện Việt Nam có hơn 60.000 người sử dụng PrEP và tỷ lệ duy trì điều trị cao tới hơn 72%...
Người nhiễm HIV/AIDS ở Việt Nam đang sử dụng thuốc kháng virus ARV để khống chế, và nếu sử dụng đầy đủ, người bệnh có thể sống 20-30 năm. Tuy nhiên, sau khi thế giới công bố một số người bệnh được chữa khỏi căn bệnh thế kỷ nhờ ghép tế bào gốc, nhiều con đường chữa khỏi bệnh hoàn toàn đã được mở ra cho người bệnh Việt Nam. Chặng đường ấy vẫn còn đầy khó khăn.
Tác giả bài viết: BVQT Minh Anh
Ý kiến khác