ĐỘT QUỴ DƯỚI 45 TUỔI: NHỮNG ĐIỀU CẦN BIẾT

I. Đột quỵ chẳng chừa một ai

Đầu tháng 11/2023, các bác sĩ Khoa Đột quỵ, Bệnh viện Đà Nẵng vừa cứu sống bé trai 10 tuổi bị đột quỵ não bằng thuốc tiêu sợi huyết. Bệnh nhân nhí tên là N.N.H (10 tuổi, trú tại Q.Thanh Khê, TP.Đà Nẵng) nhập cấp cứu trong tình trạng lơ mơ, liệt nửa người bên phải, không nói được. Người nhà cho hay khi đang chơi, bé nói đau đầu, sau đó méo miệng, lơ mơ, nói khó… Đây là một trong những trường hợp đột quỵ trẻ nhất tại Việt Nam chúng ta. Bệnh nhân nhập viện có tình trạng yếu nửa người phải, tiến triển đến liệt hoàn toàn và rối loạn tri giác.

May mắn thay gia đình đã kịp thời đưa cháu H. đến bệnh viện trong thời gian vàng. Các bác sĩ đã hội chẩn khẩn với chuyên gia đột quỵ đầu ngành tại TP.HCM ngay trong đêm để chẩn đoán chính xác và quyết định điều trị cấp bằng thuốc tiêu sợi huyết với hy vọng cứu sống bệnh nhi. Do còn trẻ nên bé đáp ứng nhanh với điều trị, cải thiện dần sau quá trình điều trị thuốc và tập phục hồi chức năng tích cực và đã xuất viện và đi học trở lại.

Theo nghiên cứu mới của Hiệp hội Tim mạch Mỹ (AHA), đột quỵ gia tăng ở những người từ 18 - 45 tuổi, nhóm này hiện chiếm 10% - 15% trong số 795.000 ca đột quỵ hằng năm tại Mỹ. Nhiều người lầm tưởng đột quỵ chỉ xảy ra với nhóm bệnh nhân lớn tuổi nhưng ngày nay căn bệnh này đang trẻ hóa và chẳng chừa một ai.

Cũng theo AHA, đột quỵ là nguyên nhân gây tử vong đứng hàng thứ 5 ở Mỹ và là nguyên nhân hàng đầu gây tàn tật trên toàn thế giới. Trong những năm gần đây, nhờ nỗ lực kiểm soát huyết áp, rối loạn lipid máu và đái tháo đường cũng như giải quyết chứng rung tâm nhĩ (một bất thường về nhịp tim phổ biến gây ra đột quỵ) nên tần suất đột quỵ ở bệnh nhân trên 65 tuổi giảm mạnh.

Trong khi tỷ lệ mắc đột quỵ nói chung đang giảm, tỷ lệ mắc bệnh ở người trẻ tuổi lại tăng. Ví dụ mỗi năm tại Mỹ có khoảng 800.000 người Mỹ bị đột quỵ, 15% ở những người độ tuổi 18 - 50 (120.000 người Mỹ và 1,5 triệu trên toàn thế giới). Tỷ lệ đột quỵ ở những người trong độ tuổi 20 - 44 đã tăng từ 17/100.000 năm 1993 lên 28/100.000 vào năm 2015.

II. Nhận biết đột quỵ ở người trẻ tuổi

Các triệu chứng đột quỵ ở người trẻ tuổi tương tự như ở người lớn tuổi:

·       Đột ngột bị yếu hoặc tê ở mặt, cánh tay hoặc chân.

·       Thay đổi đột ngột trong lời nói.

·       Đột ngột khó đi lại hoặc giữ thăng bằng.

·       Đột nhiên đau đầu dữ dội.

·       Thay đổi nhanh về tầm nhìn.

Có hai dạng đột quỵ:

1. Đột quỵ do thiếu máu cục bộ, trong đó dòng máu và oxy bị gián đoạn gây tổn thương mô não. (Ở người lớn tuổi, tăng huyết áp, bệnh tim và xơ vữa động mạch ở các mạch máu lớn là những nguyên nhân chính). Nhóm này chiếm khoảng 85% số ca đột quỵ trong tổng số ca đột quỵ và 60% số ca đột quỵ gặp ở bệnh nhân dưới 50 tuổi.

2. Đột quỵ xuất huyết, máu rò rỉ ra khỏi mạch máu vào hoặc xung quanh não gây tổn thương mô não bên dưới (do tăng huyết áp, dị dạng mạch máu não) chiếm khoảng 15% tổng số ca đột quỵ, nhưng chiếm 40% số ca đột quỵ ở bệnh nhân dưới 50 tuổi.

Có một số nguyên nhân gây đột quỵ thường thấy ở người trẻ tuổi nhưng lại không thường gặp ở những người trên 65 tuổi bao gồm: 

·       Bóc tách động mạch cổ (Cervical artery dissection) : chiếm 10-25% số ca đột quỵ ở người trẻ tuổi nhưng chỉ chiếm 2% số ca đột quỵ ở bệnh nhân trên 65 tuổi. Tổn thương thành các mạch máu lớn ở cổ gây gián đoạn lưu lượng máu. Điều này có thể xảy ra một cách tự nhiên hoặc khi có sự căng thẳng về thể chất ở cổ như có thể thấy khi ho dữ dội, nôn mửa hoặc khi tập tạ. Bóc tác hay phẫu tích cũng có thể được nhìn thấy ở những bệnh nhân mắc các bệnh di truyền tiềm ẩn gây ra các bất thường về mạch máu. Phẫu tích thường đi kèm với đau cổ, nhức đầu và sụp mí mắt trước khi xuất hiện các triệu chứng đột quỵ. 

·       Lỗ bầu dục còn sót lại (PFO):  sự giao tiếp giữa bên phải và bên trái của tim có thể tạo điều kiện cho các cục máu đông từ chân đi vào các mạch máu hướng tới não. Khoảng 24-40% dân số có PFO nên sự tồn tại của PFO không có nghĩa là nguyên nhân gây đột quỵ là do nó. Tuy nhiên, nó vẫn là nguyên nhân quan trọng gây đột quỵ ở bệnh nhân dưới 50 tuổi.

·       Những bất thường về đông máu: có thể gây ra cả đột quỵ do thiếu máu cục bộ và xuất huyết.

·       Sử dụng ma túy: những người sử dụng cocain trong vòng 24 giờ có nguy cơ đột quỵ tăng gấp 6 lần với nguy cơ cao nhất khi hút thuốc là phương pháp sử dụng.

·       Bệnh di truyền: Như bệnh Fabry hoặc bệnh Moyamoya có thể liên quan đến đột quỵ. 

III. Đột quỵ được chẩn đoán như thế nào?

Nhờ các kỹ thuật hình ảnh hiện đại, đặc biệt là MRI, các bác sĩ có thể chẩn đoán đột quỵ một cách chính xác và nhanh chóng hơn. Hình ảnh CT và MRI có thể xác định vị trí tắc nghẽn mạch máu và điều trị trực tiếp chính xác. 

Tuổi tác không bảo vệ ai đó khỏi những tác động tàn khốc của đột quỵ. Thật không may, những bệnh nhân trẻ tuổi bị đột quỵ thường đến phòng cấp cứu muộn hơn những bệnh nhân lớn tuổi. Nếu đến ngay (giờ vàng) sẽ được hưởng lợi từ các liệu pháp làm tan cục máu đông như TPA, một loại thuốc tiêm tĩnh mạch có thể giúp làm tan cục máu đông hoặc cắt bỏ huyết khối, loại bỏ cơ học cục máu đông khỏi mạch máu.

Tăng huyết áp, béo phì, rối loạn lipid máu và tiểu đường tuýp 2 đều được thấy với tần suất ngày càng tăng ở người trẻ tuổi. Khoảng 50% thanh niên bị đột quỵ có huyết áp cao, 14% thanh niên bị đột quỵ mắc bệnh tiểu đường và 22% bệnh nhân đột quỵ trẻ tuổi bị béo phì. May mắn thay, đây là những yếu tố nguy cơ có thể thay đổi được. Việc phát hiện sớm những vấn đề này và điều trị tích cực là điều quan trọng nhất. Kiểm soát các yếu tố nguy cơ như tăng huyết áp, mỡ máu cao, béo phì, tiểu đường và lạm dụng rượu có thể ngăn ngừa 3/4 số ca đột quỵ trên toàn thế giới đồng thời nâng cao chất lượng cuộc sống cho những người trong cuộc.